Karahanlı Dönemi 

Türk-İslâm Edebiyatı – Karahanlı Dönemi

Karahanlılar (840-1212), Türk-İslâm edebiyatının ilk dönemi olarak kabul edilir. Bu devir, hem İslâmiyet öncesi Türk kültür ve edebiyat unsurlarını hem de İslâm medeniyetinin etkilerini bünyesinde barındırır.

1) Tarihî ve Kültürel Zemin

• Karahanlı Devleti’nin kurucusu Bilge Kül Kadir Han, 10. yüzyılda İslâmiyet’i resmen kabul etti.

• Hakaniye (Karahanlı) Türkçesi bu dönemin edebî dili oldu.

• Hem Arap-Fars kültürünün hem de eski Türk sözlü ve yazılı geleneğinin izleri görüldü.

• Yazı dili olarak Arap harfleri kullanılmaya başlandı.

2) Edebi Özellikler

• Eserler genellikle öğretici nitelikte, dinî-ahlakî içerikliydi.

• İslâmiyet öncesi hece ölçüsü ve milli nazım şekilleri aruz ölçüsü ve klasik nazım şekilleri ile bir arada kullanıldı.

• Konular arasında adalet, devlet yönetimi, ahlak, ilim, din ve sosyal düzen vardı.

• Sade bir dil tercih edildi; Arapça ve Farsça kelimeler az olmakla birlikte, zamanla artış gösterdi.

3) Önemli Eserler ve Yazarlar

3.1. Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacib (1069-1070)

• İlk Türk-İslâm siyasetnamesi.

• Hem mesnevi hem de nasihatname özellikleri taşır.

• Aruz ölçüsü ile Hakaniye Türkçesi kullanılmıştır.

3.2. Divânu Lügati’t-Türk – Kaşgarlı Mahmud (1072-1074)

• İlk Türkçe sözlük ve ansiklopedi.

• Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmıştır.

• Türk boyları, coğrafyası, atasözleri ve halk edebiyatı örnekleri içerir.

3.3. Atabetü’l-Hakâyık – Edip Ahmet Yükneki (12. yüzyıl başları)

• Ahlak ve dinî öğütler veren manzum-mensur karışık eser.

• Sade bir dille yazılmış, halka hitap eder.

⸻

Önemi

• Türk-İslâm edebiyatının temelleri Karahanlı döneminde atıldı.

• Hem eski Türk kültürünü hem de İslâm medeniyetini harmanlayan bir köprü dönemi oldu.

• Sonraki Divan edebiyatı ve Tasavvuf edebiyatı için zemin hazırladı.